Trầm cảm ở tuổi dậy thì: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách điều trị

Trầm cảm ở tuổi dậy thì là gì mà khiến nhiều bậc phụ huynh lo lắng. Nguyên nhân do đâu, dấu hiệu nhận biết là gì và cách điều trị như thế nào là hiệu quả. Đây là những vấn đề đang được các bậc làm cha làm mẹ đặc biệt quan tâm.

Cha mẹ hãy tham khảo ngay bài viết về trầm cảm ở tuổi dậy thì sau đây. Để từ đó, các bậc phụ huynh sẽ có cái nhìn đúng đắn và hỗ trợ trẻ kịp thời; giúp trẻ dậy thì vượt qua được rối loạn này; và hoà nhập lại với cuộc sống bình thường.

Trầm cảm ở tuổi dậy thì là gì?

Trầm cảm ở tuổi dậy thì, theo UNICEF, là một tình trạng sức khỏe tinh thần đáng lo ngại đối với trẻ em và thanh thiếu niên trên toàn cầu. Nó có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển và trải nghiệm cuộc sống của họ. Trầm cảm không chỉ là một cảm xúc buồn tạm thời, mà là một trạng thái khó khăn kéo dài, khiến cho trẻ em và thanh thiếu niên cảm thấy mất niềm tin vào bản thân, mất đi sự quan tâm và hứng thú với những hoạt động mà trước đây họ yêu thích.

Theo các nghiên cứu, trầm cảm ở tuổi dậy thì có xu hướng gia tăng, đặc biệt là ở các nước đang phát triển như Việt Nam. Một cuộc khảo sát dịch tễ học được tiến hành trên một mẫu dân số đại diện trên toàn quốc tại Việt Nam đã cho thấy mức độ các vấn đề sức khỏe tâm thần ở trẻ em là khoảng 12%. Điều này có nghĩa là có hơn 3 triệu trẻ em đang cần đến các dịch vụ và hỗ trợ liên quan đến sức khỏe tâm thần. Đây là con số đáng báo động và đòi hỏi sự quan tâm và ưu tiên cao từ cộng đồng và hệ thống chăm sóc sức khỏe.

Trầm cảm ở tuổi dậy thì có thể có những tác động tiêu cực đáng kể đến sự phát triển về mặt xã hội, học tập và tư duy của trẻ em và thanh thiếu niên. Nó có thể gây ra sự tách biệt xã hội, mất động lực và hiệu suất học tập kém, và thậm chí gây ra nguy cơ tự tử. Nếu không được nhận biết và đối phó kịp thời, trầm cảm ở tuổi dậy thì có thể tiếp tục tồn tại và gây ảnh hưởng đến cuộc sống của trẻ em và thanh thiếu niên vào tuổi trưởng thành.

Vì vậy, việc nhận thức và nắm bắt trầm cảm ở tuổi dậy thì là vô cùng quan trọng. Cần tạo ra một môi trường tình thương và hỗ trợ, nơi trẻ em và thanh thiếu niên có thể thoải mái chia sẻ và tìm kiếm sự giúp đỡ từ gia đình, bạn bè và cộng đồng. Ngoài ra, hệ thống chăm sóc sức khỏe cũng cần tăng cường khả năng nhận biết và cung cấp dịch vụ hỗ trợ cho trẻ em và thanh thiếu niên bị trầm cảm. Chính phủ và các tổ chức xã hội cũng cần đẩy mạnh việc đầu tư vào nghiên cứu và phát triển các phương pháp điều trị và phòng ngừa hiệu quả cho trầm cảm ở tuổi dậy thì, nhằm đảm bảo một tương lai tốt đẹp hơn cho thế hệ trẻ.

Dấu hiệu, triệu chứng trầm cảm ở tuổi dậy thì

Trầm cảm ở tuổi dậy thì có thể có các dấu hiệu và triệu chứng khác nhau, và chúng có thể khác biệt tùy thuộc vào từng cá nhân. Các dấu hiệu trầm cảm ở tuổi dậy thì có thể bao gồm những thay đổi về thái độ và cách ứng xử; gây ra nhiều vấn đề rắc rối hoặc phiền muộn ở nhà, trường học cùng các hoạt động xã hội.

Giai đoạn trẻ dậy thì chính là lúc trẻ nhận thức được “cái tôi”; và muốn khẳng định cá tính, suy nghĩ của bản thân. Vì vậy, biểu hiện trầm cảm ở trẻ dậy thì tương đối phức tạp; nên việc điều trị gặp nhiều khó khăn.

Để nhận biết thanh thiếu niên của mình có bị trầm cảm hay không; cha mẹ nên theo dõi những dấu hiệu trầm cảm ở trẻ em độ tuổi dậy thì với sự thay đổi cảm xúc và hành vi (Theo Mayo Clinic )

Những dấu hiệu về cảm xúc

Trẻ bị trầm cảm ở tuổi dậy thì có thể xuất hiện các dấu hiệu về cảm xúc:

• Thiếu tự tin về bản thân.
• Cảm giác vô dụng hoặc tội lỗi.
• Cảm thấy tuyệt vọng hoặc trống rỗng.
• Tâm trạng cáu kỉnh hoặc khó chịu.
• Thờ ơ hoặc dễ xung đột với gia đình và bạn bè.
• Thường xuyên có ý nghĩ tự tử hoặc nghĩ về chết chóc.
• Thất vọng hoặc tức giận, thậm chí chỉ vì những vấn đề nhỏ.
• Cảm giác buồn bã khiến trẻ la hét, khóc lóc mà không rõ lý do.
• Mất hứng thú hoặc niềm vui trong các hoạt động thông thường.
• Luôn có cảm giác rằng cuộc sống và tương lai thật nghiệt ngã và ảm đạm.
• Gặp khó khăn khi suy nghĩ, tập trung, đưa ra quyết định và ghi nhớ mọi thứ.
• Cực kỳ nhạy cảm với sự từ chối hoặc thất bại và kỳ vọng được an ủi nhiều hơn.
• Sửa lỗi về những sai lầm trong quá khứ hoặc tự trách bản thân hoặc tự phê bình thái quá.

Những dấu hiệu về hành vi

Bên cạnh cảm xúc thất thường; cha mẹ cũng nên theo dõi cả những triệu chứng trầm cảm tuổi dậy thì với những thay đổi về hành vi của trẻ:

• Tránh né các tương tác xã hội; thu mình và cô lập bản thân.
• Mệt mỏi và uể oải.
• Sử dụng rượu hoặc chất kích thích.
• Mất ngủ hoặc ngủ quá nhiều.
• Lên kế hoạch tự tử hoặc cố gắng tự tử.
• Ít chú ý đến vệ sinh cá nhân hoặc ngoại hình.
• Thành tích học tập kém hoặc nghỉ học thường xuyên.
• Chậm chạp khi suy nghĩ, nói hoặc chuyển động cơ thể.
• Tự làm tổn thương mình như rạch tay, xỏ tai hoặc xăm mình.
• Kích động hoặc bồn chồn đi qua lại, vặn vẹo tay hoặc không thể ngồi yên.
• Thay đổi khẩu vị như cảm giác chán ăn và giảm cân; hoặc tăng cảm giác thèm ăn và tăng cân.
• Những cơn giận dữ bùng phát, hành vi gây rối hoặc mạo hiểm; hoặc các hành vi bốc đồng khác.
• Thường xuyên than phiền về đau nhức cơ thể không giải thích được; thường xuyên đến phòng y tế.

Do có sự thay đổi hormone mạnh mẽ; trẻ dậy thì thường nhạy cảm hơn với lời nói của người khác; cùng những sự kiện, tình huống xảy ra trong cuộc sống. Do đó, nhà trường cùng gia đình cần quan tâm đặc biệt đến trẻ ở độ tuổi dậy thì; nhất là những trẻ bị ảnh hưởng tâm lý.

Vì sao trẻ bị trầm cảm ở tuổi dậy thì?

Nguyên nhân gây ra trầm cảm ở tuổi dậy thì là một tổ hợp phức tạp của các yếu tố sinh lý, tâm lý, xã hội và môi trường. Dưới đây là một số nguyên nhân chi tiết hơn:

• Thay đổi hormone: Trong quá trình dậy thì, có sự thay đổi mạnh mẽ về hormone trong cơ thể. Ở các cô gái, nồng độ hormone estrogen tăng lên, trong khi ở các nam giới, hormone testosterone tăng cao. Sự thay đổi này có thể ảnh hưởng đến hệ thống thần kinh và tạo ra sự không ổn định về tâm trạng và cảm xúc.
• Yếu tố di truyền: Có một yếu tố di truyền trong trầm cảm, nghĩa là nếu trong gia đình có người thân có tiền sử trầm cảm, nguy cơ trẻ bị trầm cảm cũng tăng lên. Yếu tố di truyền này có thể liên quan đến sự mất cân bằng hoá học trong não.
• Sự áp lực: Tuổi dậy thì là giai đoạn mang đến nhiều áp lực và stress từ nhiều nguồn khác nhau. Học tập, quan hệ xã hội, thay đổi cơ thể và tìm kiếm danh tính là những thách thức mà trẻ em và thanh thiếu niên phải đối mặt. Sự áp lực và stress này có thể góp phần vào sự phát triển trầm cảm.
• Trao đổi chất trong não: Sự thay đổi hoạt động của các chất thần kinh trong não, như serotonin, dopamine và noradrenaline, cũng có thể đóng vai trò trong trầm cảm ở tuổi dậy thì. Sự mất cân bằng hoá học này có thể ảnh hưởng đến tâm trạng và cảm xúc của trẻ.
• Xã hội và môi trường: Yếu tố xã hội và môi trường có thể đóng vai trò quan trọng trong việc gây ra trầm cảm ở tuổi dậy thì. Các yếu tố như bị bắt nạt, mất mát quan trọng (như sự mất đi của người thân), xung đột gia đình, sự cô đơn, sự thiếu hỗ trợ tâm lý và môi trường không ổn định có thể tạo ra một môi trường không thuận lợi cho tâm lý của trẻ.

Các yếu tố làm tăng nguy cơ bị trầm cảm ở tuổi dậy thì

Nhiều yếu tố có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh trầm cảm ở tuổi dậy thì bao gồm:

• Lạm dụng rượu, nicotine hoặc các loại chất gây nghiện khác.
• Bị khuyết tật học tập hoặc rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD).
• Bị đau liên tục hoặc bị bệnh mãn tính như ung thư, tiểu đường hoặc hen suyễn.
• Đã từng là nạn nhân hoặc nhân chứng của bạo lực; chẳng hạn như lạm dụng thể chất hoặc tình dục.
• Đồng tính nam, đồng tính nữ, song tính hoặc chuyển giới sống trong một môi trường không được chấp nhận.
• Có những đặc điểm tính cách nhất định; chẳng hạn như tự ti hoặc bị phụ thuộc quá mức; tự phê bình hoặc bi quan
• Có những vấn đề ảnh hưởng tiêu cực đến lòng tự tin; chẳng hạn như béo phì, vấn đề bạn bè trang lứa, bắt nạt lâu dài hoặc các vấn đề học tập
• Có các tình trạng sức khỏe tâm thần khác; chẳng hạn như rối loạn lưỡng cực, rối loạn lo âu, rối loạn nhân cách, chán ăn hoặc chứng cuồng ăn

Cách chữa và điều trị trầm cảm ở tuổi dậy thì

Điều trị và chữa trị trầm cảm ở tuổi dậy thì thường bao gồm một phương pháp kết hợp giữa liệu pháp tâm lý và, trong một số trường hợp, liệu pháp dược phẩm. Dưới đây là một số phương pháp chữa trị và điều trị thông thường cho trầm cảm ở tuổi dậy thì:

• Tâm lý trị liệu: Tâm lý trị liệu, bao gồm tâm lý học cá nhân và tâm lý học nhóm, thường được sử dụng để giúp trẻ em và thanh thiếu niên vượt qua trầm cảm. Các phương pháp như trị liệu hành vi thông qua hành vi đối xử, trị liệu tâm lý học cá nhân và trị liệu gia đình có thể giúp trẻ tìm hiểu về nguyên nhân của trầm cảm và phát triển các kỹ năng và cách tiếp cận mới để giải quyết vấn đề.
• Thuốc chống trầm cảm: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể đề xuất sử dụng thuốc chống trầm cảm, như thuốc kháng trầm hoặc thuốc thần kinh. Thuốc này có thể giúp ổn định tâm trạng và giảm các triệu chứng trầm cảm. Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc cần được theo dõi chặt chẽ bởi một bác sĩ và nhà tâm lý.
• Hỗ trợ xã hội và gia đình: Một môi trường hỗ trợ, yêu thương và thông cảm từ gia đình và bạn bè có thể đóng vai trò quan trọng trong việc điều trị trầm cảm ở tuổi dậy thì. Hỗ trợ xã hội và sự thấu hiểu từ các thành viên trong gia đình và cộng đồng có thể giúp trẻ cảm thấy được quan tâm và không cô đơn.
• Thay đổi lối sống lành mạnh: Đối với nhiều trường hợp, việc tạo ra các thay đổi tích cực trong lối sống có thể hỗ trợ điều trị trầm cảm. Điều này có thể bao gồm việc duy trì một lịch trình hợp lý, tập thể dục đều đặn, ăn uống lành mạnh và đảm bảo giấc ngủ đủ.
• Hỗ trợ tình cảm và xã hội: Khi trẻ bị trầm cảm, hỗ trợ tình cảm và xã hội từ gia đình, bạn bè và cộng đồng có thể có tác động tích cực. Việc tạo ra một mạng lưới hỗ trợ vững chắc và khuyến khích trẻ tham gia vào các hoạt động xã hội và sở thích cá nhân có thể giúp cải thiện tâm trạng và tăng cường sự kết nối xã hội.

Quan trọng nhất, việc điều trị trầm cảm ở tuổi dậy thì nên được tiếp cận và theo dõi bởi các chuyên gia sức khỏe tâm thần và nhà tâm lý có kinh nghiệm làm việc với trẻ em và thanh thiếu niên. Họ có thể đưa ra phác đồ điều trị phù hợp và cung cấp hỗ trợ theo dõi để đảm bảo sự phục hồi tốt nhất cho trẻ.

 

Tìm hiểu thêm qua bài viết:5 cách cái thiện sức khỏe tinh thần