1.🚨 Gian lận thương mại & Bảo vệ người tiêu dùng: Vì sao là vấn đề “nóng” tại Việt Nam?

Trong kỷ nguyên số, nơi chỉ với một cú click, bạn có thể đặt hàng từ Hàn Quốc về phòng trọ ở Hà Nội trong vòng 3 ngày, thương mại điện tử đã mang lại tiện ích chưa từng có cho người tiêu dùng Việt Nam. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển ấy là một thực tế đáng lo ngại: gian lận thương mại đang bùng nổ, len lỏi từ chợ mạng, hội nhóm Facebook cho đến những sàn thương mại điện tử lớn đã mang đến nguy cơ về bảo vệ người tiêu dùng.

Thương mại số: Vừa là cơ hội, vừa là mảnh đất màu mỡ cho gian lận thương mại

Người tiêu dùng giờ đây tiếp cận với hàng ngàn thương hiệu, mẫu mã, giá cả chỉ trong vài thao tác. Nhưng chính điều đó cũng khiến quá trình kiểm soát chất lượng, nguồn gốc hàng hóa trở nên khó khăn, tạo cơ hội cho những đối tượng kinh doanh không trung thực và muốn trục lợi.

Một vấn đề không còn “nhỏ lẻ”

Gian lận thương mại không chỉ là những vụ “mua đồ xịn – nhận đồ dỏm”. Đó là những mạng lưới hàng giả tinh vi, lừa đảo công nghệ cao, và cả sự thiếu hiệu quả trong hỗ trợ người tiêu dùng. Nó ảnh hưởng không chỉ đến ví tiền, mà còn đe dọa đến sức khỏe, quyền lợi và niềm tin của hàng triệu người Việt.

Câu hỏi đặt ra:
👉 Ai đang bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng?
👉 Làm sao để không trở thành nạn nhân?
👉 Sinh viên truyền thông – liệu có vai trò gì trong việc nâng cao nhận thức xã hội?

📌 Đã đến lúc cần nâng cao nhận thức, cập nhật pháp luật và tăng cường kiểm soát thị trường để xây dựng môi trường tiêu dùng minh bạch, an toàn.

2.🔍 Các hình thức gian lận thương mại phổ biến hiện nay

Sự bùng nổ của thương mại điện tử: Trong những năm gần đây, thương mại điện tử tại Việt Nam đã phát triển vượt bậc, mang lại nhiều tiện ích cho người tiêu dùng. Tuy nhiên, sự phát triển này cũng tạo điều kiện cho các hành vi gian lận thương mại gia tăng, đặc biệt trên các nền tảng trực tuyến như sàn thương mại điện tử, mạng xã hội và ứng dụng di động.

Gian lận thương mại không mới – nhưng nó đang biến tướng với tốc độ chóng mặt. Dưới đây là những “chiêu trò” bạn nên cảnh giác.

2.1. Hàng giả, nhái: “mượn danh thương hiệu”

Các đối tượng gian lận thường lợi dụng thương hiệu nổi tiếng để sản xuất và kinh doanh hàng giả, hàng nhái có thể nói đến những hành vi:

• Gắn nhãn Nike, Adidas, Gucci, Apple lên sản phẩm trôi nổi.
• Bán mỹ phẩm, thực phẩm chức năng không rõ nguồn gốc, nhưng gắn mác “chính hãng Nhật – Hàn”.
• Bao bì đẹp, ảnh quảng cáo lung linh, nhưng chất lượng thì… thất vọng toàn tập.
• Ví dụ thực tế: Đồng hồ “Rolex 200K”, giày “Nike siêu cấp giá 350K”.

2.2. Website, fanpage giả mạo sàn TMĐT uy tín

• Thiết kế giao diện “y chang” Shopee, Lazada.
• Chạy ads trá hình trên Facebook, TikTok để dẫn dụ click.
• Sau khi thanh toán – người mua không nhận được hàng hoặc nhận “bãi rác”, không hoàn tiền, fanpage “bốc hơi”.

2.3. Lợi dụng KOL/Influencer để quảng bá hàng giả

• Một số KOL review sản phẩm kém chất lượng vì nhận tiền tài trợ.
• Đối tượng tiếp nhận là GenZ dễ tin theo thần tượng, thiếu kiểm chứng.
• Gây ảnh hưởng lớn tới cộng đồng nếu sản phẩm liên quan đến sức khỏe.

3. ⚠️ Con số biết nói: Thực trạng đáng báo động

Theo báo cáo của Ban Chỉ đạo 389 Quốc gia, chỉ trong khoảng Quý I/2023:

• Hơn 28.000 vụ vi phạm bị phát hiện và xử lý.
• Hơn 3.000 tỷ đồng tiền xử phạt nộp vào ngân sách.
• Hàng hóa vi phạm phổ biến: mỹ phẩm, thực phẩm chức năng, linh kiện điện tử, hàng chăm sóc sức khỏe – những thứ không chỉ ảnh hưởng tài chính mà còn đe dọa trực tiếp đến sức khỏe và sự an toàn của người tiêu dùng Việt Nam.

👉 Rõ ràng, gian lận thương mại để lại hệ lụy dài hạn như: làm mất niềm tin vào tiêu dùng online, ảnh hưởng đến uy tín quốc gia trong thương mại xuyên biên giới. 

Chi tiết: Báo cáo về Buôn lậu hàng giả 6 tháng đầu năm 2024

4. Nguyên nhân dẫn đến gia tăng gian lận thương mại

4.1. Lỗ hổng pháp lý và quản lý

Thương mại điện tử phát triển nhanh hơn hệ thống pháp luật, khiến việc quản lý gian lận gặp nhiều khó khăn:

• Pháp luật chưa theo kịp: Các quy định cũ chưa bao phủ đầy đủ hoạt động TMĐT, chưa xác định rõ trách nhiệm của sàn, KOL, hay các nền tảng mạng xã hội.
• Khó kiểm soát gian lận xuyên biên giới: Người tiêu dùng Việt dễ mua hàng từ nước ngoài, nhưng khi xảy ra gian lận thì không thể xử lý do khác quốc gia.
• Thiếu nhân lực giám sát: Đội ngũ quản lý thị trường và công nghệ còn mỏng, không theo kịp sự tinh vi của các hình thức lừa đảo trực tuyến.

4.2. Thiếu nhận thức của người tiêu dùng

Người tiêu dùng, nhất là giới trẻ, dễ bị đánh lừa do thiếu kỹ năng nhận biết gian lận:

• Dễ tin vào quảng cáo và giá rẻ: Nhiều người mua vì thấy “sale sốc” hay tin KOL giới thiệu mà không kiểm tra kỹ nguồn gốc.
• Không biết phân biệt website thật – giả: Không kiểm tra tên miền, bảo mật SSL hay thông tin pháp lý.
• Tâm lý ham rẻ, nhẹ dạ: Sính ngoại, thích hàng giảm giá khiến người mua dễ bị lừa bằng chiêu trò giảm sâu – giao hàng nhái.

4.3. Công nghệ hỗ trợ gian lận

Công nghệ hiện đại không chỉ giúp kinh doanh hiệu quả mà còn bị kẻ xấu lợi dụng:

• Tạo website/fanpage giả mạo dễ dàng: Nhái giao diện giống hệt sàn TMĐT, khiến người dùng khó phân biệt.
• Review ảo bằng AI: Hàng loạt đánh giá tích cực được tạo tự động nhằm tạo lòng tin giả tạo.
• Lừa qua tin nhắn, QR code: Mạo danh ngân hàng, ví điện tử để dụ người dùng bấm vào link giả – đánh cắp thông tin.

5. 🛡️ Ai đang bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng – Và bảo vệ bằng cách nào?

5.1. Quyền lợi cơ bản của người tiêu dùng theo pháp luật:

Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tại Việt Nam (sửa đổi 2024) quy định người tiêu dùng có quyền:

• Được cung cấp thông tin minh bạch.
• Được hoàn trả, khiếu nại, yêu cầu bồi thường khi phát hiện gian lận.
• Được bảo vệ trong môi trường số, bao gồm trên sàn TMĐT và mạng xã hội.

Tham khảo thêm: Tài liệu giới thiệu Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng

5.2. Các tổ chức, cơ quan hỗ trợ bảo vệ người tiêu dùng:

Các tổ chức bảo vệ người tiêu dùng như: Hội Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam (VINASTAS); VCCA (Cục Cạnh tranh & Bảo vệ người tiêu dùng) và Các nhóm độc lập, luật sư hỗ trợ pháp lý,.. đang cung cấp các dịch vụ bao gồm:

• Cảnh báo sớm về các hành vi lừa đảo.
• Tư vấn – hỗ trợ pháp lý miễn phí.
• Là cầu nối giải quyết tranh chấp giữa người tiêu dùng và doanh nghiệp.

Xem thêm tại: Tổ chức bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam

5.3. Vai trò đặc biệt của sinh viên ngành truyền thông – marketing

Sinh viên các ngành PR, Báo chí, Marketing, Truyền thông số không chỉ là người tiêu dùng trẻ – mà còn là người kiến tạo truyền thông có trách nhiệm.

👉 Hãy dùng content, social media, và kỹ năng truyền thông để:

• Tạo nội dung nâng cao nhận thức về hành vi gian lận TMĐT.
• Thiết kế infographic, video viral, chiến dịch cảnh báo trên TikTok, Instagram.
• Phối hợp với tổ chức xã hội để tổ chức workshop, talkshow tại trường.
• Dùng sức mạnh truyền thông tạo áp lực tích cực lên doanh nghiệp và nền tảng TMĐT.

💡Các đề xuất hoạt động truyền thông:

• Chiến dịch “Mua sắm thông minh – Chống gian lận cùng GenZ”.
• Mini game nhận diện hàng giả thật.
• Livestream với chuyên gia pháp lý – thương mại số.

6.🏛️ Nhà nước & xã hội: Đồng hành kiểm soát thị trường

6.1. Công nghệ trong kiểm soát

• Ứng dụng AI phân tích giao dịch bất thường.
• Blockchain truy xuất nguồn gốc từ nhà sản xuất đến người mua.
• Big Data giám sát hành vi tiêu dùng và cảnh báo gian hàng có dấu hiệu vi phạm.

6.2. Cơ chế giám sát từ cơ quan chức năng:

Các cơ quan như Cục Quản lý Thị trường, Tổng cục Thuế, Bộ Công thương thường xuyên tổ chức:

• Kiểm tra định kỳ và đột xuất tại điểm bán hàng.
• Kết nối dữ liệu với các sàn TMĐT để truy xuất nhanh, xử lý sàn TMĐT nếu tiếp tay cho gian lân.
• Gắn trách nhiệm pháp lý cho nền tảng trung gian (sàn TMĐT như: Shopee, TikTok shop,..)

6.3. Hợp tác công – tư trong kiểm soát thị trường

Việc phối hợp hệ sinh thái 3 bên: Nhà nước – Doanh nghiệp – Người tiêu dùng tạo nên hệ sinh thái phòng chống gian lận. Nhiều sàn TMĐT như: Tiki, Lazada cũng đang từng bước áp dụng công nghệ xác thực người bán, hiển thị đánh giá minh bạch, cảnh báo gian hàng có nguy cơ vi phạm. Người tiêu dùng được khuyến khích quét mã QR, sử dụng ứng dụng xác thực nguồn gốc để tự bảo vệ mình.

7.⚖️ Hỗ trợ pháp lý – Đừng để người tiêu dùng “tự bơi”

7.1. Khi gặp sự cố – người tiêu dùng cần làm gì?

• Gửi khiếu nại trực tiếp đến nơi bán hoặc nền tảng giao dịch.
• Liên hệ và gửi báo cáo tới cơ quan chức năng như QLTT, VCCA, Bộ Công thương.
• Nhờ đến hỗ trợ pháp lý từ luật sư hoặc tổ chức bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

7.2. Thực tế hỗ trợ còn nhiều khó khăn:

Nhiều người tiêu dùng vẫn ngại khiếu kiện, tố cáo vì:

• Thủ tục rườm rà.
• Thiếu bằng chứng rõ ràng.
• Không có kiến thức pháp luật.
• Thiếu các đầu mối hỗ trợ trực tiếp tại địa phương.
• Nhiều người trẻ chưa quan tâm đúng mức đến quyền lợi của mình.
• Tâm lý “ngại va chạm” khiến gian lận tiếp tục lộng hành.

8.📜 Hoàn thiện pháp luật thương mại: Gỡ “nút thắt” từ gốc

8.1. Cập nhật pháp luật phù hợp thời đại số

Luật Bảo vệ người tiêu dùng (sửa đổi 2024) đã có những điểm mới:

• Mở rộng phạm vi áp dụng đến nền tảng số (sàn TMĐT, MXH, app bán hàng).
• Tăng mức phạt cho hành vi gian lận từ 50 triệu đồng lên 500 triệu đồng.
• Quy định và ràng buộc rõ về trách nhiệm của bên trung gian (ví dụ: sàn TMĐT).

 

8.2. Đề xuất thêm từ chuyên gia

Các chuyên gia nhận định về chống hàng nhái, hàng giả cho rằng cần:

• Thiết lập đường dây nóng quốc gia xử lý tố cáo online.
• Giáo dục người tiêu dùng ngay từ ghế nhà trường.
• Khuyến khích báo chí điều tra các mô hình gian lận mới.
• Tạo ứng dụng quốc gia kiểm tra nguồn gốc sản phẩm tích hợp AI & Blockchain.

9.🧠 Người tiêu dùng cần làm gì để tự bảo vệ mình?

9.1. Trước khi mua hàng:

• Kiểm tra review, feedback của khách hàng đối với người bán và sản phẩm.
• Tìm hiểu và so sánh sản phẩm, giá cả từ nhiều nguồn.
• Không mua từ link lạ, chạy quảng cáo thiếu minh bạch.
• Cảnh giác với “giá sốc”, “deal 0 đồng”, “mua 1 tặng 5”.

9.2. Sau khi mua:

• Lưu lại hóa đơn, chứng từ và hình ảnh gói hàng làm bằng chứng khi có tranh chấp.
• Báo cáo hành vi lừa đảo ngay khi phát hiện tới các cơ quan chức năng như: Cục Quản lý Thị trường, Bộ Công Thương.
• Tham gia cộng đồng người tiêu dùng thông minh, để được cập nhật tình hình và học hỏi kinh nghiệm.

9.3. Công cụ hỗ trợ:

• App: iCheck, Barcode Việt, VNPT Check.
• Truy xuất Blockchain nếu sàn cung cấp.
• Cộng đồng tiêu dùng thông minh trên mạng xã hội – nơi chia sẻ nhiều kinh nghiệm mua hàng và cảnh báo về các sản phẩm giả mạo đồng thời lên án các shop bán hàng nhái.

Nhiều ứng dụng xác minh hàng chính hãng đã được triển khai: VNPT Check, iCheck, Scan & Check (Bộ KHCN)…

 

📌KẾT LUẬN: Trách nhiệm chung – Hành động ngay

Gian lận thương mại không còn là câu chuyện của riêng ngành quản lý thị trường hay của một bộ phận người tiêu dùng thiếu cảnh giác mà là thách thức lớn của nền kinh tế số. Trách nhiệm không dừng ở việc tuân thủ, mà còn ở sự chủ động – chủ động học hỏi, chủ động lên tiếng, và chủ động lựa chọn.

Gian lận thương mại là vấn đề xuyên suốt xã hội số, không của riêng ai. Nếu không hành động quyết liệt từ nhiều phía, nguy cơ “niềm tin số” sụp đổ là điều hoàn toàn có thể xảy ra.

👉 Chúng ta cần:

• Pháp luật rõ ràng, đủ mạnh.
• Truyền thông trách nhiệm, lan tỏa kiến thức.
• Doanh nghiệp trung thực, công nghệ hỗ trợ minh bạch.
• Người tiêu dùng tỉnh táo, chủ động, biết quyền và dám lên tiếng.

Hãy bắt đầu từ những hành động nhỏ – một lần kiểm tra mã QR, một lần report hàng lừa đảo, hay một bài post cảnh báo bạn bè – để cùng nhau xây dựng một thị trường thương mại số minh bạch, văn minh và bền vững.

👉 Đó chính là sức mạnh của truyền thông trách nhiệm và tiêu dùng thông minh – nền tảng để xây dựng thị trường số bền vững – minh bạch – văn minh.

✅ Hãy trở thành người tiêu dùng thông minh:
Tỉnh táo – Chủ động – Biết quyền – Dám lên tiếng.

Ngoài ra, có thể tham khảo các bài viết liên quan về vấn đề “Hàng giả” dưới đây:
Mỹ phẩm giả – “Bóng ma” thị trường mỹ phẩm Việt Nam 2025

Vấn nạn sữa giả 2025: Hiểm họa khó lường từ những hộp sữa có nhãn mác sai lệch

Sản xuất hàng giả ” Hóa trang ” : Hậu quả pháp lý và công nghệ kiểm soát mới năm 2025

Hàng giả Trung Quốc 2025: Mối nguy từ chợ online và sản phẩm copy giá rẻ

 

Sinh viên thực hiện: Lê Thị Ánh Tuyết

Mã sinh viên: 22050327

Lớp: QH2022E – QTKD 6

Mã lớp học phần: INE3104_4