Trầm cảm, một trạng thái tâm lý phổ biến đặt ra nhiều thách thức, đặc biệt khi xuất hiện trong giai đoạn quan trọng của cuộc đời – tuổi dậy thì. Giai đoạn này đánh dấu sự biến động không ngừng, với sự thay đổi về cơ thể, tâm lý, và xã hội.

Tính đến thời điểm hiện tại, tình trạng trầm cảm phổ biến ở người trẻ tuổi dậy thì đã trở thành một vấn đề ngày càng nổi bật trong xã hội hiện đại.

Hãy cùng nhau tìm hiểu thế giới tâm lý của tuổi dậy thì, và đề xuất những chiến lược phòng tránh hiệu quả nhất để giúp thanh niên vượt qua những thách thức này và xây dựng tương lai tâm lý lành mạnh.

Trầm cảm ở tuổi dậy thì là gì?

Trầm cảm là một tình trạng tâm lý nơi người trải qua cảm giác mất hứng thú, mất niềm tin vào bản thân, và thậm chí có thể gặp khó khăn trong việc thực hiện những hoạt động hàng ngày. Điều này trở nên đặc biệt quan trọng khi xuất hiện ở tuổi dậy thì, nơi những thay đổi về cơ thể và tâm lý diễn ra với tốc độ nhanh chóng.

Theo thống kê của Viện Nhi Khoa Hoa Kỳ, có đến 2% trẻ em dưới 10 tuổi mắc chứng trầm cảm. Tỷ lệ này tăng nhanh chóng ở độ tuổi 10-14, đạt từ 5-10%. Chính vì tỷ lệ trẻ em mắc trầm cảm trong giai đoạn này tăng cao nên các chuyên gia tâm lý đã gọi chung đây là chứng trầm cảm ở tuổi dậy thì.

Dấu hiệu nhận biết trầm cảm ở tuổi dậy thì

Trong những năm dậy thì, tâm lý thanh niên trở nên đặc biệt nhạy cảm và dễ chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố. Việc nhận biết dấu hiệu của trầm cảm là quan trọng để có thể đối mặt kịp thời và hiệu quả.

Nguyên nhân gây ra trầm cảm ở độ tuổi dậy thì

1. Tác động của sự thay đổi nội tiết tố dẫn đến bệnh trầm cảm

Estrogen là một loại hormone sinh dục nữ. Ở tuổi dậy thì, nồng độ estrogen của bé gái thường tăng đột biến và có thể góp phần làm gia tăng khả năng trầm cảm.

Trong khi đó, testosterone là một loại hormone sinh dục nam cũng tăng lên ở các bé trai trong độ tuổi dậy thì.

Sự biến động mạnh mẽ về hormone là một yếu tố chính góp phần vào trầm cảm ở tuổi dậy thì. Các thay đổi trong cân nặng, sự phát triển cơ thể, và thậm chí là sự biến đổi về tâm lý có thể tạo nên một bức tranh phức tạp, làm tăng cường khả năng xuất hiện của chứng trầm cảm.

 

2. Áp lực xã hội và học tập gây ra trầm cảm ở tuổi dậy thì

Áp lực từ xã hội và những kỳ vọng về học tập cũng có thể đặt ra áp lực lớn, tăng cường cảm giác lo lắng và không chắc chắn về bản thân. Sự so sánh với người khác và áp lực để đáp ứng tiêu chuẩn đặt ra có thể dẫn đến tâm lý căng thẳng và mất cân bằng tâm trạng, đặc biệt là ở độ tuổi dậy thì. Dưới đây là một mô tả chi tiết hơn về vấn đề này:

• Áp Lực Học Tập: Những yêu cầu và kỳ vọng cao từ hệ thống giáo dục và xã hội có thể tạo ra áp lực lớn đối với trẻ. Áp lực để đạt điểm cao, chọn ngành học “đúng”, và thành công trong các kỳ thi có thể làm tăng cường cảm giác lo lắng và lo sợ về tương lai.
• So Sánh và Kỳ Vọng Xã Hội: Xã hội thường xuyên đặt ra những tiêu chuẩn và mô hình thành công, làm tăng áp lực để trẻ phải so sánh bản thân với người khác. Cảm giác không chắc chắn về bản thân và lo lắng về việc không đáp ứng được kỳ vọng có thể làm suy giảm tinh thần lạc quan.
• Khả Năng Quản Lý Cảm Xúc: Trong giai đoạn dậy thì, trẻ đang phát triển khả năng quản lý cảm xúc. Áp lực từ xã hội có thể tạo ra một môi trường căng thẳng, khó khăn cho việc họ học cách xử lý cảm xúc của mình.
• Ảnh Hưởng Đến Tâm Trạng và Tư Duy: Sự áp đặt kỳ vọng và áp lực có thể ảnh hưởng đến tâm trạng và tư duy của trẻ. Nhiều trường hợp, trẻ có thể phải đối mặt với vấn đề stress, trầm cảm, hay thậm chí là rủi ro về tâm lý.
• Cần Thiết Sự Hỗ Trợ: Để giúp trẻ đối mặt với áp lực từ xã hội và kỳ vọng về học tập, cần thiết sự hỗ trợ từ gia đình, giáo viên, và cộng đồng. Tạo ra một môi trường hỗ trợ và khuyến khích sự phát triển toàn diện là quan trọng để giảm thiểu tác động tiêu cực của áp lực này.

Càng học lên cao thì áp lực học tập càng nặng nề. Các bạn buộc phải học nhiều môn hơn, tiếp thu nhiều kiến thức hơn, và áp lực điểm số, thi cử cũng nặng nề hơn. Đặc biệt là những bạn học sinh cấp 3 đang đối diện với cánh cửa đại học, kỳ vọng được đặt trên vai từ gia đình vô tình trở thành gánh nặng khiến các bạn buồn bực, căng thẳng, ám ảnh dẫn đến tình trạng trầm cảm.

3. Sự thiếu quan tâm của gia đình

Một tình huống phổ biến trong xã hội hiện đại, khi cha mẹ không đủ quan tâm đến nhu cầu tâm lý của trẻ trong giai đoạn dậy thì. Dưới đây là một giải thích rõ hơn về những yếu tố đó:

• Thiếu Đối Tượng Tâm Sự: Trẻ trong giai đoạn dậy thì thường cần có một đối tượng tâm sự để chia sẻ những suy nghĩ, cảm xúc và khó khăn trong cuộc sống. Nếu cha mẹ không thể đáp ứng nhu cầu này, trẻ có thể cảm thấy cô đơn và bất lực.
• Khó Khăn và Mệt Mỏi Trong Giai Đoạn Dậy Thì: Giai đoạn này đầy rẫy thách thức và biến động, từ vấn đề về bản thân, học tập, đến mối quan hệ. Thiếu sự hỗ trợ và lắng nghe từ gia đình có thể làm gia tăng áp lực và cảm giác mệt mỏi cho trẻ.
• Tìm Niềm Vui trên Mạng Xã Hội: Với sự thiếu vắng quan tâm từ gia đình, trẻ có thể tìm kiếm niềm vui và sự chú ý trên mạng xã hội. Tuy nhiên, môi trường này có thể đưa ra áp lực, so sánh với người khác, và tăng khả năng trầm cảm khi không đạt được mức độ chú ý mong muốn.
• Tình Trạng Trầm Cảm: Thiếu quan tâm và sự hỗ trợ có thể dẫn đến tình trạng trầm cảm, khiến trẻ cảm thấy bơ vơ và không được quan tâm. Sự cô đơn và tình trạng trầm cảm có thể tăng nguy cơ cho vấn đề sức khỏe tâm lý.
• Rủi Ro Tăng Cao: Trầm cảm ở tuổi dậy thì có thể gắn liền với rủi ro tự tử và hành vi tự tổn thương. Mạng xã hội, trong trường hợp này, có thể trở thành nơi trẻ tìm kiếm sự thoải mái hoặc giảm áp lực, nhưng đồng thời cũng mang đến những rủi ro tiềm ẩn.

Tóm lại, thiếu quan tâm từ gia đình có thể có ảnh hưởng lớn đến tâm lý và trạng thái tinh thần của trẻ trong giai đoạn quan trọng của sự phát triển. Điều này là một vấn đề cần sự chú ý và hỗ trợ từ cộng đồng và xã hội để đảm bảo sự phát triển toàn diện và khỏe mạnh cho thế hệ trẻ.

4. Môi trường sống độc hại

Ngoài các yếu tố trên, môi trường sống cũng góp phần ảnh hưởng đến suy nghĩ và hành vi của trẻ. Những bạn trẻ trong giai đoạn dậy thì nếu không có môi trường sống lành mạnh, gia đình thường xuyên lục đục, bạo lực gia đình, hàng xóm xung quanh thường xuyên ẩu đả, đánh nhau, bài bạc, say rượu,… đều khiến các bạn cảm thấy hoảng sợ, căng thẳng, mệt mỏi. Từ đó làm tăng nguy cơ mắc trầm cảm ở tuổi dậy thì.

Bên cạnh đó, tuổi dậy thì là thời kỳ trẻ có sự thay đổi rõ rệt về vóc dáng, cách nhìn, nhận thức. Nếu gia đình, trường lớp không có sự giáo dục lành mạnh, trẻ em có thể phát triển các kiểu suy nghĩ cực đoan và sai lầm. Khi trẻ nhận ra thực tế không như mình tưởng tượng, nhiều em tự cô lập và sống khép mình. Điều đó dẫn đến trầm cảm và nhiều chứng rối loạn tâm thần khác.

Đọc thêm tại: Trầm cảm do mạng xã hội ở giới trẻ

Cách phòng tránh trầm cảm tuổi dậy thì

1. Thúc đẩy sức khỏe tâm thần

Việc duy trì một lối sống lành mạnh với tập thể dục đều đặn và chế độ ăn cân đối có thể giảm stress và cải thiện tâm lý. Các hoạt động như thiền và yoga cũng là những công cụ hiệu quả giúp thanh niên giữ được sự ổn định tinh thần.

Nghiên cứu chỉ ra rằng, trẻ có hệ miễn dịch khỏe mạnh sẽ giúp chống lại nhiều loại bệnh về cả thể chất và tâm lý. Trong khi đó, dinh dưỡng được xem là yếu tố lớn nhất quyết định tới hệ miễn dịch của trẻ.

Do đó, việc thiết lập một chế độ dinh dưỡng khoa học sẽ giúp con phát triển khỏe mạnh cả về thể chất lẫn tâm trí, giúp củng cố hệ miễn dịch, tăng cường khả năng đề kháng của cơ thể trước các tác nhân gây bệnh.

2. Xây dựng sự hỗ trợ xã hội và gia đình

Một môi trường hỗ trợ và mối quan hệ xã hội tích cực có thể giúp giảm bớt sự cô đơn và stress. Tạo cơ hội để thanh niên có thể thảo luận với người thân, bạn bè, hoặc thậm chí là chuyên gia tâm lý, tạo nên một mạng lưới hỗ trợ chặt chẽ.

Khi trẻ đối mặt với trạng thái trầm cảm, sự hỗ trợ tinh thần và mối quan hệ xã hội từ gia đình, bạn bè, và cộng đồng có thể tạo ra những tác động tích cực đáng kể. Việc xây dựng một mạng lưới hỗ trợ vững chắc và khuyến khích trẻ tham gia vào các hoạt động xã hội và sở thích cá nhân có thể đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện tâm trạng và tăng cường sự kết nối xã hội của họ.

3. Tư duy tích cực

Hướng dẫn về tư duy tích cực có thể là một công cụ quan trọng giúp thanh niên nhìn nhận tích cực về bản thân và tương lai. Việc đặt ra mục tiêu cụ thể và xác định những thành công nhỏ cũng có thể giúp tăng cường lòng tự tin và sự hạnh phúc.

Tư duy tích cực khuyến khích thanh niên nhìn nhận bản thân từ góc độ tích cực, tập trung vào những phẩm chất tích cực và thành công cá nhân. Hãy khuyến khích việc xác định và đánh giá những đặc điểm tích cực về bản thân hàng ngày. Chia sẻ thành công nhỏ và tìm kiếm những khía cạnh tích cực trong tình huống khó khăn.

Kết luận