Khám phá văn hóa múa mặt nạ: Bản sắc và giá trị văn hóa đặc biệt của Hàn Quốc.

Múa mặt nạ Hàn Quốc Talchum (탈춤) là loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống của Hàn Quốc, được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Talchum là hình thức nghệ thuật biểu diễn, trong đó các diễn viên đeo mặt nạ và biểu diễn các điệu múa, kịch vui nhộn. Trong khi múa mặt nạ, người biểu diễn sẽ đeo mặt nạ để hóa thân vào các nhân vật khác nhau, thể hiện các khía cạnh khác nhau của cuộc sống, từ vui tươi, hài hước đến sâu sắc, triết lý

Các mặt nạ Talchum được làm từ nhiều loại vật liệu khác nhau, bao gồm gỗ, giấy, vải, kim loại. Các mặt nạ được chạm khắc tinh xảo, thể hiện các nhân vật, biểu cảm khác nhau.

Các điệu múa Talchum thường mang tính hài hước, châm biếm, phản ánh các vấn đề xã hội, chính trị đương thời. Các điệu múa thường được biểu diễn trong các dịp lễ hội, tết cổ truyền.

Dưới đây là một số điệu múa Talchum nổi tiếng:

Lịch sử và nguồn gốc của văn hóa múa mặt nạ Hàn Quốc

Múa mặt nạ Hàn Quốc có lịch sử lâu đời, có nguồn gốc từ thời cổ đại. Theo các nhà nghiên cứu, múa mặt nạ đã xuất hiện ở Hàn Quốc từ khoảng thế kỷ thứ 3 trước Công nguyên.

Vào thời kỳ Joseon (1392-1910), múa mặt nạ được phát triển mạnh mẽ và trở thành một loại hình nghệ thuật phổ biến trong dân gian. Múa mặt nạ thường được biểu diễn trong các dịp lễ hội, như Tết Nguyên đán, Tết Đoan Ngọ,…

Theo truyền thuyết Hàn Quốc, nguồn gốc của mặt nạ trong văn hóa múa mặt nạ Talchum (Talchum mask) có thể bắt nguồn từ thời Goryeo. Khi đó, Heo Sung Gak, một nghệ nhân ở làng Hahoe, đã nhận lệnh từ các vị thần và làm thành công 12 chiếc mặt nạ gỗ khác nhau. Ngoài ra, Chúa yêu cầu Hu Chongka không được gặp bất cứ ai cho đến khi anh hoàn thành công việc của mình. 

Huh Chongkak đã làm 11 chiếc mặt nạ bằng gỗ bằng cả trái tim. Tuy nhiên, ngay khi anh đang hoàn thành nửa trên của chiếc mặt nạ cuối cùng mang tên Imae (Kẻ ngốc), một người nào đó đã nhìn trộm chiếc mặt nạ khiến anh chảy máu đến chết. Huh Chongkak chết, bỏ dở chiếc mặt nạ cuối cùng.

Sau này, tại làng Hahoe, điệu múa của những người đeo mặt nạ gỗ dần trở thành một trong những nét văn hóa truyền thống của người dân Hàn Quốc từ đời này sang đời khác. Ngày nay, mặt nạ Tachum được xem là biểu tượng may mắn tại Hàn Quốc.

Đặc điểm của mặt nạ Hàn Quốc

Tùy vào từng vùng miền mà từng chiếc mặt nạ có những đặc điểm và chất liệu khác nhau. Mặt nạ làng Hahoe (하회) được làm từ gỗ cây Dương đỏ. Chiếc mặt nạ này mang một nét độc đáo riêng bởi phần mặt nạ và phần cằm tách rời nhau. Làm như thế để trong quá trình diễn, người múa có thể chuyển động dễ dàng hơn.

Có 12 chiếc mặt nạ Hahoe là di sản văn hóa Hàn Quốc gồm: 양반 (yangban), 선비 (seonbi), 중 (jung), 백정 (baegjeong), 초랭이 (cholaeng-i), 할미 (halmi), 이매 (imae), 부네 (bune), 각시 (gagsi), 총각 (chong-gag), 떡다리 (tteogdali), 별채탈 (byeolchaetal). Nhưng hiện nay, 3 loại mặt nạ đã bị thất lạc là 총각 (chong-gag), 떡다리 (tteogdali), 별채탈 (byeolchaetal).

Đặc trưng của mặt nạ Okwangdae (오광대) và Yayu (야유) là các đường kẻ to, đơn giản, thô, tính châm biếm được thể hiện mạnh mẽ.

Mặt nạ Bongsan (봉산) là loại mặt nạ về tầng lớp quý tộc gồm các nhân vật như quý ông, đức lang quân,…

Ngoài ra, còn có mặt nạ Tongyeong Ogwangdae (통영 오광대) được làm bởi trí tưởng tượng của người dân. Họ tưởng tượng ra mặt quỷ nên chiếc mặt nạ có phần châm biếm cực mạnh.

Khi nền văn minh ngày càng tiến bộ, mặt nạ dần phát triển về chức năng, từ việc là vật linh thiêng được sử dụng trong đạo giáo cho đến việc trở thành hình thức giải trí và nghệ thuật. Đến thế kỷ 15, quan niệm về chiếc mặt nạ  là tác nhân tạo ra sự phấn khích và vui nhộn tại các lễ hội đã trở nên vững chắc hơn.

Sự thay đổi chức năng này đã dẫn đến sự ra đời của talchum (“múa mặt nạ”) và talnori (“chơi mặt nạ”). Cả hai đều phát triển thành những hình thức sân khấu nông thôn độc đáo, với sự khác biệt thú vị và đáng chú ý về nội dung và cách tiếp cận theo vùng miền.

Những mặt nạ và điệu múa mặt nạ tuyệt vời của Hàn Quốc bao gồm cả Haeseo talchum của tỉnh Hwanghae, Sandae nori của tỉnh Gyeonggi, Ogwangdae nori và Deul nori của khu vực sông Nakdong, và Sajatal nori của tỉnh Hamgyeong, được cả thế giới công nhận về các màn trình diễn đầy tinh thần, lễ hội của họ.

Một khi một người đeo mặt nạ – đàn ông và phụ nữ, trẻ và già, quý tộc và bình dân – tất cả đều được giải phóng khỏi các quy ước và hạn chế xã hội. Bản thân sự xuất hiện của mặt nạ Hàn Quốc cũng được giải phóng theo quy ước. Tuy nhiên, mọi người đều cố gắng tìm một phần của chiếc mặt nạ mà họ có thể xác định được. Bằng cách này, chiếc mặt nạ  thực sự là bộ mặt của những khao khát thầm kín của trái tim.

Các loại hình múa mặt nạ Hàn Quốc

Tại Hàn Quốc, có rất nhiều loại hình múa mặt nạ khác nhau, mỗi loại hình đều có những đặc trưng riêng. Một số loại hình múa mặt nạ nổi tiếng của Hàn Quốc bao gồm:

1. Byeongsan Talchum

  Byeongsan Talchum là một loại hình múa mặt nạ truyền thống của Hàn Quốc, có nguồn gốc từ làng Byeongsan, tỉnh Bắc Chungcheong. Bongsan talchum là một trong những điệu múa mặt nạ ( Bao gồm bảy tiết mục, Bongsan talchum là một vở kịch ngoài trời (“madanggeuk” trong tiếng Hàn) bao gồm khiêu vũ, âm nhạc và đối thoại kịch tính.

Trong madanggeuk, không có sự phân biệt rõ ràng giữa sân khấu và khán giả tự do can thiệp vào vở kịch. Sự tương tác không giới hạn giữa khán giả và diễn viên khiến madanggeuk trở thành một nghệ thuật biểu diễn truyền thống vô cùng độc đáo ở Hàn Quốc cũng như trên toàn thế giới.

Nhân vật chính của Bongsan talchum là Malttugi, một người hầu của một gia đình yangban (thượng lưu). Giai cấp Yangban, các nhà sư phản loạn, và những người đàn ông độc tài và gia trưởng bị chế giễu và châm biếm trong suốt màn trình diễn, đưa ra tiếng nói về những khó khăn mà tầng lớp thường dân phải gánh chịu cũng như ý chí phản kháng của họ.

Đây là những quan điểm khó – nếu không muốn nói là không thể – để họ thể hiện trong cuộc sống “thựcMúa mặt nạ Byeongsan thường được biểu diễn trong các lễ hội truyền thống của Hàn Quốc, chẳng hạn như lễ hội mùa xuân và lễ hội mùa thu.

Loại hình múa này không chỉ mang tính giải trí mà còn mang tính giáo dục, giúp truyền tải các giá trị văn hóa và lịch sử của Hàn Quốc.

Múa mặt nạ Byeongsan được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại vào năm 2009.

2. Hahoe Talchum

Đây là loại hình múa mặt nạ được biểu diễn ở làng Hahoe, tỉnh Gyeongsangbuk-do. Kịch múa mặt nạ Hahoe bắt nguồn từ Pyeolsinkut, một diễn xướng ma thuật (pyeolsin nghĩa là thần chú, bùa phép, kut nghĩa là trò diễn) nhằm cầu phúc cho mùa màng. Các nghi lễ ma thuật do pháp sư (Shaman) thực hành, còn dân làng trình diễn kịch mặt nạ.

Những nhân vật của kịch múa mặt nạ Hahoe biểu hiện đậm nét cuộc sống đô thị và tính châm biếm. Họ thường bao gồm tu sĩ tha hóa, gái điếm, nữ pháp sư xinh đẹp, người phong hủi, nhà quý tộc vô dụng, người hầu thông minh…

Cũng như ca dao trào phúng, vè hay truyện cười của người Việt, nội dung của Hahoe chủ yếu hướng đến việc chỉ trích, chế giễu tầng lớp thượng lưu, phơi bày các nhược điểm như lòng tham, sự cố chấp, thói ngu dốt… trên tinh thần hài hước. Các màn trình diễn khá ngẫu hứng, có sự tương tác, hô ứng giữa các vũ công, nhạc sĩ và khán giả.

3. Sajatal Talchum

Đây là loại hình múa mặt nạ  có nội dung chủ yếu là tôn giáo, thể hiện sự tôn kính đối với thần linh.

Nguồn gốc của loại hình múa này bắt nguồn từ tín ngưỡng dân gian cho rằng sư tử có sức mạnh xua đuổi tà ma và mang lại hòa bình.

Ý nghĩa của Văn hóa múa mặt nạ Hàn Quốc

Múa mặt nạ Hàn Quốc không chỉ là một loại hình nghệ thuật giải trí, mà còn mang nhiều ý nghĩa sâu sắc. Múa mặt nạ là một cách để người dân Hàn Quốc thể hiện niềm vui, tiếng cười, cũng như những suy tư, trăn trở về cuộc sống. Ẩn chứa đằng sau tiếng cười ấy là rất nhiều tâm tư nguyện vọng của người dân muốn gửi gắm.

Thời kỳ Tam Quốc, múa mặt nạ là một nghi lễ đơn giản để giao tiếp với thần. Người ta tin rằng, mặt nạ phản ánh hình ảnh của các vị thần, còn người đeo mặt nạ mang sức mạnh nửa thần nửa người giúp truyền tải những tâm tư của người dân đến thần linh và ngược lại. Múa mặt nạ như một hình thức giao lưu một cách vui vẻ giữa thần linh và người trần.

Đến thời Joseon, múa mặt nạ Talchum phát triển mạnh mẽ theo hình thức khác. Không phải khái niệm thần linh nữa, mà thông qua đó để phản ánh sự giận dữ, những nỗi bất công của người dân thường với các quý tộc, quan lại thời phong kiến. 

Khi múa mặt nạ, người biểu diễn đứng ở giữa và người dân tụ tập xung quanh vừa xem vừa reo hò cổ vũ. Người biểu diễn đeo mặt nạ, giấu đi thân phận của bản thân và hóa thân vào một nhân vật bất kỳ, được phép nói ra những điều sâu kín, những điều bất bình mà người thường không dám nói. 

Từ đó, các vấn đề được đề cập đến cũng đa dạng như lên án sự yếu đuối của kẻ yếu hèn, phê phán các tệ nạn trong xã hội, châm biếm đạo đức giả của tầng lớp quý tộc, phê phán thầy tu phá giới, đồng cảm với cuộc sống của bình dân,… và hơn hết chủ đề vợ cả vợ bé luôn mang lại nhiều tiếng cười cho mọi người.

Hoạt động biểu diễn múa mặt nạ

Nghệ thuật múa mặt nạ của Hàn Quốc không cần đến những diễn viên nghiệp dư như trong các loại hình kịch của Trung Quốc hay Nhật Bản. Bên cạnh đó ở đây có nhiều điểm khác biệt, đó là sân khấu và khán giả kết nối với nhau, không bị tách rời như ở loại hình ca vũ kịch của các nước khác. Trong trò chơi này, diễn viên và khán giả được cùng vui chơi một nơi. Do đó ngay đến khách du lịch cũng có thể hòa mình vào những điệu múa mặt nạ độc đáo này.

Các vũ điệu với những chiếc mặt nạ ở Hàn Quốc xoay quanh 4 chủ đề chính. Đầu tiên là nhạo báng sự hoang mang, ngu xuẩn và bất hạnh chung của tầng lớp quý tộc. Thứ hai là tình yêu tay ba giữa người chồng, người vợ và một vợ lẽ. Chủ đề thứ ba là nhà sư đồi bại và hư hỏng, như Choegwari. Cuối cùng là câu chuyện phổ quát hơn, về cái tốt phải chung sống với cái xấu, và cái tốt giành chiến thắng cuối cùng. Và có ít nhất 13 hình thức khác nhau của lối biểu diễn talchum vẫn còn được lưu giữ tại Hàn Quốc ngày nay.

Nghệ thuật múa mặt nạ truyền thống của Hàn Quốc phân bố trải rộng trên khắp các vùng miền của đất nước này. Nó xuất hiện trong nghi thức tôn giáo Shaman ở làng Hahoe thuộc thành phố An Dong, hay lễ hội múa mặt nạ Danoje ở Gangneung, Song Pa Sandae Nori ở Seoul, Yang Ju Byeolsandae Nori, Gyeonggi… Nên du khách có thể dễ dàng thưởng thức môn nghệ thuật tại các khu vực khác nhau của xứ Hàn .Múa mặt nạ ngày nay được đại chúng hóa như là một trò chơi dân gian, không chỉ có sức hút với người dân địa phương mà đến du khách cũng không thể bỏ qua.

Làm thế nào để thưởng thức Văn hóa múa mặt nạ Hàn Quốc?

Múa mặt nạ Hàn Quốc thường được biểu diễn trong các dịp lễ hội, hoặc trong các buổi biểu diễn nghệ thuật. Nếu có dịp đến Hàn Quốc, bạn đừng quên tìm hiểu và thưởng thức loại hình nghệ thuật đặc sắc này.

Dưới đây là một số địa điểm bạn có thể tham khảo để thưởng thức múa mặt nạ Hàn Quốc:

• Làng Hahoe: Đây là nơi có truyền thống múa mặt nạ lâu đời nhất của Hàn Quốc. Mỗi năm, làng Hahoe tổ chức lễ hội múa mặt nạ Hahoe vào tháng 10.
• Công viên văn hóa dân gian Hàn Quốc: Đây là một trong những công viên văn hóa lớn nhất của Hàn Quốc, nơi bạn có thể tìm hiểu về văn hóa truyền thống của Hàn Quốc, bao gồm cả múa mặt nạ.
• Trung tâm nghệ thuật truyền thống Hàn Quốc: Đây là nơi thường xuyên tổ chức các buổi biểu diễn nghệ thuật truyền thống của Hàn Quốc, bao gồm cả múa mặt nạ.

Kết luận

Múa mặt nạ Hàn Quốc là một nét văn hóa đặc sắc, mang đậm bản sắc dân tộc. Qua môn nghệ thuật này, bạn sẽ đến gần hơn với văn hóa và truyền thống của Hàn Quốc và biết thêm nhiều điều vô cùng thú vị. Hãy nhanh chóng khởi hành và chinh phục quốc thú vị này nhé!

Để tìm hiểu thêm các hoạt động văn hóa đặc sắc, mời bạn xem thêm các bài viết sau đây

Văn hóa phong tục Nhật Bản-TOP 15 điều thú vị nhất

5 CÁCH CÚI CHÀO TẠI NHẬT BẢN – VĂN HÓA OJIGI

Văn hóa Hàn Quốc và sự “bùng nổ” toàn cầu của làn sóng Hallyu trong thế kỷ 21

Phạm Thu Hương- 20050851- INE3104_1